Grzyby - w ogrodzie, na trawniku

Grzyby w ogrodzie, na trawniku - Pieczarka polnaGrzyby w ogrodzie, np. mikoryzowe sprzyjają rozwojowi drzew, z powodu dużej ilości minerałów i witamin mają zastosowanie w kuchni, pełnią funkcje dekoracyjne. Grzyby pasożytnicze powodują szkody w sadach, saprofity umożliwiają obieg materii w przyrodzie.

Grzyby (Fungi) występujące w przyrodzie możemy podzielić na pleśniaki, czyli glonowce (Phycomycetes), będące wielojądrowymi komórczakami, pragrzyby (Archimycetes), organizmy jednokomórkowe, ze szczątkową grzybnią oraz grzyby wyższe, workowce (Ascomycetes) i podstawczaki (Basidiomycetes), posiadające wielokomórkowe strzępki.

Workowce mogą być zbudowane z pseudotkanki (tzw. plectenchymy) lub tworzyć grzybnię (mycelium). W maczugowatych strzępkach zwanych workami (ascus), workowce wytwarzają zarodniki (ascospory). Worki wraz ze wstawkami (parafizami), czyli strzępkami płonnymi, w których nie powstają zarodniki, ułożone są regularnie i zamknięte w owocniku (carposoma), zbudowanym ze splotów strzępek grzybni. Workowce można podzielić na grzyby złożone z kapelusza i trzonu, wewnątrz puste, posiadające owocniki miseczkowate, o typie budowy apothecjum (jak np. u piestrzenicy, smardza), miseczkowato-kubkowate (uchówka, kustrzebka), maczugowate jądrzaki o typie budowy otoczni-perithecjum, (np próchnilec) a także podziemne grzyby, okrągławo-bulwiaste jak np. trufla (typ budowy owocnika-clejstotecjum).

Workowcami są też jednokomórkowe drożdże oraz gatunki pasożytujące (np. wywołujące zarazę ziemniaczaną, kędzierzawość liści brzoskwiń). Podstawczaki wytwarzają zarodniki (basidiospory) na strzępkach zwanych podstawkami (na ich zewnętrznej stronie). Grupę tych grzybów dzielimy na grzyby głowniowe i rdzawnikowe (pasożyty roślin), trzęsakowe (galaretowate owocniki), bezblaszkowe o maczugowatych, koralowatych owocnikach (np. szmaciak), bedłkowe (grzyby kapeluszowe) i wnętrzniaki, do których zaliczamy grzyby o owocnikach kulistych (purchawka), gwiaździstych (gwiazdosz), z "czarcimi jajami" (osłona pękająca uwalnia warstwę, w której dojrzewają zarodniki, jak u sromotnika), i z perydiolami (soczewkowate twory z zarodnikami np. kubek). Grzyby kapeluszowe dzielimy na blaszkowe: np. muchomor, pieczarka (blaszki wolne), opieńka (blaszki przyrośnięte), gołąbkowate (mleczaje i gołąbki), rurkowe (borowik, podgrzybek, koźlarz, maślak), z porami (żagiew, hubiak), rosnące na pniach drzew; bezblaszkowce: o owocnikach z listewkami (kurka), kolcami (soplówka).

Smardz jadalny (Morchella esculenta), z rodziny smardzowate (Morchellaceae), wiosną wytwarza białawy trzon wysokości 5-9 cm i owalną główkę z brązowymi miseczkowatymi owocnikami i nieregularnym żeberkowaniem, wewnątrz puste (po bokach miąższ). Smardz rośnie na podłożu bogatym w substancje pokarmowe, ponieważ jest grzybem saprofitycznym, rozkładającym materię organiczną do związków mineralnych. Można workowiec ten spotkać nie tylko w lasach mieszanych, szczególnie liściastych, pod jesionami, ale i w ogrodach, łąkach, parkach. Smardz jest gatunkiem jadalnym, o delikatnym aromacie chociaż nie odznacza się charakterystycznym smakiem i zapachem.

Wieruszka tarczowata (Entoloma clypeatum), przedstawiciel rodziny wieruszkowate (Entolomataceae) w przeciwieństwie do innych grzybów z tej rodziny, jest to grzyb jadalny, rośnie wiosną w skupiskach w pobliżu lasów, w sadach, pod krzewami i drzewami różowatymi, (lub w miejscach wcześniejszego ich występowania) takich jak jabłonie, czereśnie (wiśnia ptasia), róże, tarnina, głóg, z którymi współżyje w mikoryzie (korzenie tych roślin dostarczają grzybom związki organiczne, w zamian otrzymują związki mineralne). Kapelusz wieruszki o 4-7 cm średnicy, szaro- brązowy, od spodu ma białawo-różowe blaszki, trzon jasnoszary. W pobliżu lasów iglastych, na terenie ogrodów, może rosnąć trująca odmiana wieruszki, zwana wiosenną (E. vernum), mniejsza, ze spiczastym, ciemniejszym kapeluszem, również E. prunuloides występująca latem i jesienią na takim samym siedlisku, jadalna.

Pieczarkę polną (Agaricus campester), z rodziny pieczarkowate (Agaricaceae), można spotkać wiosną na polach, pastwiskach, łąkach, cechy typowe to biały trzon i kapelusz osiągający 3-8 cm średnicy, różowe blaszki i miąższ, słabo zaznaczony pierścień. Masowo pieczarki pojawiają się po deszczu, tworząc czarcie kręgi, są to grzyby jadalne o specyficznym zapachu ciętego drewna. W ogrodzie występuje podobna lecz trująca pieczarka żółtawa (A. Xanthoderma), również o białym kapeluszu, większym i spłaszczonym, blaszkach o odcieniu brązowym, ma pierścień kanciasty, po przekrojeniu miąższ żółknący o zapachu atramentu. Jeszcze inna odmiana-pieczarka dwuzarodnikowa (A. bisporus) jest gatunkiem uprawianym, wymaga nawożenia obornikiem (nawóz koński, drobiowy). Grzyb ten posiada brązowy kapelusz z łuseczkami (u gatunków uprawowych owocnik biały), miąższ różowawy, bardzo smaczny. Na podobnych stanowiskach rośnie jesienią w niewielkich skupieniach pieczarka polowa (A. arvensis), o biało-żółtym kapeluszu, miąższu żółknącym, szaro-czerwonych blaszkach i podwójnym pierścieniu. Pieczarka ta wykazuje bliski stopień pokrewieństwa z odmianami leśnymi oraz z pieczarką wielkozarodnikową (A. macrosporus), występującą w pobliżu lasów, łąk, która charakteryzuje się wielkimi owocnikami - 15-25 cm średnicy, posiada miąższ jasnoczerwony. Pieczarka polowa i jej leśne odmiany są jadalne, o zapachu anyżu (istnieje możliwość pomylenia z pieczarką żółtawą).

Czubajka kania (Macrolepiota procera), również z rodziny pieczarkowatych, rośnie jesienią w niewielkich grupkach, w lasach i na obrzeżach widnych lasów, łąkach i pastwiskach, w ogrodach. Kapelusz średnicy od 10 do 30 cm koloru brązowego (pośrodku ciemniejszy) posiada charakterystyczne łuseczki, trzon również z delikatnymi łuseczkami, wewnątrz pusty, blaszki wolne, dwuwarstwowy pierścień. Miąższ biały o smaku orzechów, po uszkodzeniu nie zmienia koloru.

Boczniak ostrygowaty (Pleurotus ostreatus), z rodziny boczniakowate (Pleurotaceae), rośnie od marca do października, nawet przez całą zimę, na żywych lub obumarłych pniach drzew liściastych (wierzba, brzoza, topola, orzech włoski, robinia akacjowa, grab, buk), w lasach i ogrodach, parkach. Grzyb ten wykształca kapelusz brązowo-szary (od 5 do 20 cm średnicy) o odcieniu niebieskim, blaszki poprzecznie połączone, trzon biały (1-4 cm), bocznie wyrastający, krótki lub wcale nie występuje. Owocniki boczniaka, zrośnięte w kępki, powstają w warunkach niewielkich przymrozków, charakteryzują się korzennym smakiem. Boczniak może być uprawiany na zaszczepionych pniach zwalonych drzew lub na pociętej słomie, mielonej kukurydzy, również w warunkach laboratoryjnych na skalę przemysłową.

Łuskwiak nastroszony (Pholiota squarrosa), z rodziny pierścieniakowate (Strophariaceae), również nadrzewny saprofit i pasożyt, występujący na pniach drzew, w sadach powoduje białą zgniliznę. Rosnąc w kępkach wytwarza kapelusz jasnożółty z łuskami, tak jak i trzon, szczątkowy pierścień, powstały w wyniku pęknięcia osłonki, blaszki przyrośnięte i brunatne, miąższ żółty twardy, o korzennym aromacie i gorzkim smaku.

Czasznica oczkowata z rodziny purchawkowate (Lycoperdaceae), rośnie w trawie na nawożonych pastwiskach, łąkach, tworzy formy od 5 do 10 cm wysokości, szaro-żólte, od góry spłaszczone. Górna część owocnika zbudowana z wielokątów odpada uwalniając zarodniki, pozostawiając warstwę wegetatywną. Innym gatunkiem podobnym do czasznicy, występującym często poza lasem jest purchawka chropowata (Lycoperdon calvatum). Kuliste owocniki 3-8 cm wysokości, kremowo-białe, z delikatnymi kolcami, w wewnętrznej części szczytowej posiadają zarodniki, które pod wpływem dotknięcia (np. krople deszczu) wysypują się przez otwór szczytowy. Jadalne są tylko młode grzyby, z białym miąższem. Dość często występująca (szczególnie na glebach zawierających dużo azotu) jest też purchawica olbrzymia (Lasiosphaera gigantea), dochodząca do 50 cm o masie 15 kg. Owocniki purchawicy są w kształcie kuli, białe, gładkie, po dojrzeniu tworzą się miękkie, ich powierzchnia złuszcza się, nabiera ciemniejszego koloru, całe wnętrze zajmują zarodniki (grzyb jadalny). Purchawica w warunkach laboratoryjnych dostarcza kalwatiny, wykorzystywanej w walce z rakiem.

Goździeńczyk grzebieniasty (Clavulina cristata), również często spotykany, tworzy formy nieregularne o pokroju rozwidlonych, białych gałązek (do 8 cm wysokości) z kolcami, o gorzkim smaku, (w przeciwieństwie do spokrewnionych gatunków gałązki są ostro zakończone). Grzyb ten rośnie na ziemi lub spróchniałym drewnie, samotnie lub w skupiskach.

Czernidłak kołpakowaty, z rodziny czernidłakowate (Coprinaceae), tworzy nietrwałe, z powodu zawartych w nich enzymów, owocniki, wyrastające na ziemi, drewnie, torfie. Czernidłak jest bardzo powszechny, tworzy kapelusz łuskowaty biało-piaskowy, trzon biały z pierścieniem. Czernidłaka pospolitego (C. atramentarius) można często spotkać w ogrodzie, na pniach, pojedynczo lub w grupach, ma kapelusz szary, postrzępiony, nieco większy niż u poprzedniego gatunku, blaszki u młodego osobnika białe, po dojrzeniu ciemne. Czernidłak błyszczący (C. micaceus) posiada kapelusz średnicy od 2 do 4 cm jasnobrązowy, błyszczący, trzon biały, cienki, blaszki ciemne. Owocniki czernidłaków przy jednoczesnym spożyciu alkoholu są trujące (zawarta w nich koprina rozkłada alkohol do aldehydu octowego, który zatruwa organizm).

Twardzioszek przydrożny (Marasmius oreades), z rodziny gąskowatych, rośnie w trawie w pobliżu wsi w licznych skupiskach, ponieważ ich grzybnia podziemna ciągle się rozrasta. Grzyb ten tworzy kapelusz (2-5 cm średnicy) brązowy o czerwonym odcieniu, który po wysuszeniu i namoknięciu powraca do kształtu wyjściowego, trzon biały, blaszki jasne. Pokrewnym gatunkiem jest wilgotnica stożkowata (Hygrocybe conica), której pomarańczowe owocniki lubią również rosnąć po deszczu, czernieją w wyniku uszkodzenia, jest to grzyb trujący.