Owady to najbardziej rozprzestrzeniona grupa wśród stawonogów, ich członowane, zbudowane z odcinków, otoczone chitynowym pancerzem ciało, składa się z głowy, tułowia oraz odwłoka i jest zaopatrzone w trzy pary odnóży różnego typu, skrzydła, wyspecjalizowane narządy gębowe, które to cechy umożliwiły im opanowanie środowiska powietrzno-lądowego.
Również kamuflaż z otoczeniem (mimikra) oraz rozdzielnopłciowość i skomplikowane cykle rozwojowe, obecność narządów oddechowych (tchawki, płucotchawki, skrzela) i rozrodczych (jedna para gonad, pokładełko), decydują o ekspansji owadów w wodzie i na lądzie i o zapełnianiu wielu nisz ekologicznych.
Owady odżywiające się tkankami roślinnymi można podzielić na owady o aparacie gębowym gryzącym oraz kłująco-ssącym, różniące się sposobem żerowania i zwalczania. Ich szkodliwość przejawia się w dużej odporności na zmiany środowiska, błyskawicznym rozprzestrzenianiem i adaptacją do nowych warunków. Cechą charakteryzującą owady jest zjawisko przeobrażenia zupełnego bądź niezupełnego. Przeobrażenie zupełne dotyczy owadów, które w rozwoju przechodzą stadia larw, następnie poczwarek i imago, różniące się między sobą (motyle, chrząszcze, błonkówki, muchówki), co wiąże się ze zmianą środowiska. W przeobrażeniu niezupełnym larwa różni się tylko nieznacznie od postaci dojrzałej (np. brak skrzydeł, jest mniejsza, posiada słabo wykształcone narządy płciowe, jak u prostoskrzydłych, przylżeńców i pluskwiaków, nie zmieniających środowiska życia. Rozwój zarodkowy w jaju odbywa się krócej niż rozwój i metamorfoza larw i poczwarek. Na każdym z tych etapów może zajść diapauza, polegająca na zahamowaniu rozwoju, pod wpływem niekorzystnych czynników zewnętrznych.
Piędzik przedzimek (Operophtera, Cheimatobia brumata) to motyl z rodziny miernikowcowatych (Geometridae), żerujący na dzikich drzewach liściastych i owocowych (z wyjątkiem brzoskwini), pojawia się po przymrozkach na gałęziach by złożyć zielonkawe jaja jak ziarnka maku, później czerwonawe, z których wiosną powstają larwy, żerujące na liściach i pąkach kwiatowych oraz zawiązkach owoców. Gąsienice koloru jasnozielonego z ciemniejszą pręgą na grzbiecie i białymi paskami po bokach, nie posiadają owłosienia i są zaopatrzone w pięć par nóg (charakterystycznie położone względem siebie trzy pary nóg tułowiowych i dwóch odwłokowych sprawia że, gąsienice poruszają się wyginając ciało ku górze). Po ogołoceniu drzewa z liści larwy wędrują po niciach do jego podnóża i w glebie ulegają w październiku przeobrażeniu z poczwarki (brązowej, zaopatrzonej w dwa kolce) do motyla. Samica szaro-brązowa, wielkości 1 cm, ma zredukowane skrzydła, samce są okazałe, o rozpiętości skrzydeł 2, 5 cm, piaskowo-brązowe z delikatnym zarysem. Żerowanie larw tego owada wpływa niekorzystnie na przyrost roczny drzew i owocowanie, aby temu zapobiec należy jesienią przymocowywać tzw pierścienie lepowe, które utrudniają dostanie się samicom piędzika do gałęzi w celu złożenia jaj. Podobny morfologią i biologią jest, z tej samej rodziny, zimowek ogołotniak (Erannis defoliaria), rzadziej spotykany, samica większa od samicy piędzika przedzimka, skrzydła samca dochodzą do 4 cm, czarno-brązowa gąsienica długości również do 4 cm.
Zwójka różóweczka (Cacoesia rosana) jest przedstawicielem rodziny zwójkowatych (Tortricidae). Są to niewielkie motyle o krępej budowie, długich skrzydłach trapezalnie osadzonych, pstrokatych, gąsienice mają po 16 nóg. Owady te lubią półmrok, żerują na liściach i kwiatach, produkują wiele przędzy. Zwójka różóweczka tworzy dziury w liściach i powoduje ich zwijanie, niszczy płatki kwiatowe oraz organy rozmnażania, na owocach wywołuje rdzawe plamy, żeruje min. na jabłoniach, gruszach i śliwach. Skrzydła motyli są zielono-brązowe do 2 cm szerokości z liniowym narysem. Samice składają szarawe jaja w charakterystyczne formy wielkości 10 mm (do 90 sztuk jaj) na gałęziach, korze. Zachodzi jedno pokolenie w roku. Zielone gąsienice mają brązową głowę i jaśniejsze wypustki. Poczwarka jest beżowa i osiąga długość do 13 mm, przechodzi metamorfozę w motyla po 8-10 dniach. Opryskiwanie zabijające gąsienice należy dokonać na etapie zielonego pąka jabłoni.
Również często występującymi gatunkami z tej rodziny są zwójka porzeczkóweczka (Pandemis ribeana), występująca na krzewach i drzewach owocowych, mająca skrzydła wielkości 2 cm, żółto-czekoladowe, gąsienice zielone, żerujące na liścieniach kwiatowych, poczwarkę połączoną z liściem, żółte jaja składane są również w kupki, liczące do 200 jaj. Formy zimowe tworzą gąsienice w oprzędach na korze i gałęziach, przepoczwarczają się w liściach (dwa pokolenia w roku). Dojrzałe motyle wylęgają się w lipcu i sierpniu. Należy opryskiwać wczesną wiosną podczas tworzenia zielonego pąka jabłoni, nieraz również w sierpniu.
Inne powszechnie występujące zwójki to:
- płatkówka pstrocineczka (Argyroploce variegana) z białymi paskami na górnej części skrzydeł, gąsienice są ciemnozielone z czarną główką i płatem na ciele;
- wydłubka oczateczka (Tmotocera ocellana) to motyl szaro-pomarańczowy do 18 mm rozpiętości skrzydeł, składa jaja prześwitujące, płaskie, gąsienice beżowo-czerwone stanowią formy zimujące; Adoxophyes (Copua) reticulana skrzydła ma ceglasto-beżowe do 22 mm szerokości, gąsienice żółto-zielone;
- zwójka koróweczka (Enarmonia formosana) na pniu i gałęziach wydrąża pod korą otwory z oprzędzą i korytarzami, w których bytują larwy i poczwarki, skrzydła dorosłego motyla żółto-brązowe, gąsienice białe z ciemniejszą głową do 13 mm, zimują pod korą, poczwarki są mniejsze, jasnobrązowe, najefektywniej opryskiwać latem lub wiosną.
Pasynek (Stigmella malella) z rodziny pasynkowatych, żeruje min na jabłoni i innych drzewach liściastych. Gąsienice żerują na górnej powierzchni liścia, drążąc tzw. miny. Skrzydła motyli są czarne, owłosione ze srebrnym deseniem, gąsienica pomarańczowa z czarną główką. Rocznie zachodzą dwa pokolenia, poczwarki zimują w glebie lub ściółce. Dojrzałe samice składają jaja wiosną, na etapie różowego pąka, gąsienice wylęgają się po zakończeniu kwitnienia, po 2-3 tygodniach powstają poczwarki, po opadnięciu na ziemię ulegając metamorfozie, a następnie po 10-14 dniach, na przełomie czerwca i lipca-do dorosłego motyla drugiej generacji. Innym gatunkiem minującym jest szrotówek białaczek (Lithocolletis blancardella) z rodziny kibitnikowatych (Gracilariidae) występujący na jabłoni lub jarzębinie. Skrzydła motyli pierwszej pary 9-11 mm szerokości czekoladowo-brązowe z białym narysem, drugiej pary-szare, jaja drobne, biało-niebieskie, gąsienica długości 6 mm jest beznoga, żółto-szara. Formą zimującą są brązowe poczwarki bytujące w spadających liściach.
Toczyk gruszowiaczek (Cemiostoma scitella), z rodziny toczykowatych, tworzy również miny na liściach, brunatne, owalne, większe niż u poprzednich gatunków. Pokrój skrzydeł szary z żółtawym narysem, gąsienica zielona z ciemniejszą główką. Postacie zimujące to poczwarki w korze drzew, dorosłe motyle wiosną składają jaja na liściach. Gąsienice drugiego pokolenia przemieszczają się do spękanej kory.
Pochwik plamaczek (Coleophora hemerobiella) pasożytuje również na drzewach owocowych, gąsienice znajdują się w charakterystycznych pochewkowatych tworach na liściach, gdzie można też zauważyć miny, żerują też na pąkach kwiatowych. Skrzydła motyli są zawężone, czarno-kropkowane, postrzępione u dołu, szerokości do 1, 5 cm, jaja białawe wielkości 0, 4 mm. Gąsienice tkwiące w pochewce z oprzędzy, zmienianej dwa razy, są beżowe, poczwarka brązowo-czerwona. Rozwój zachodzi przez dwa lata. Motyle w lipcu składają jaja, pojawiają się gąsienice, które też są formami zimującymi na gałęziach. Wiosną gąsienice wyjadają pąki, następnie liście i w takiej formie zimują oraz budzą się wiosną i znów żerują na drzewie, po czym latem zachodzi metamorfoza z poczwarki do motyla, jak również składanie jaj. Opryskiwanie należy przeprowadzać tuż przed powstawaniem kwiatów, niszcząc gąsienice.
Wystrój wężowiaczek (Lyonetia clerkella) występuje na drzewach owocowych oraz na pigwie, głogu, jarzębinie, jest to także gatunek minujący. Białawe skrzydła są dość wąskie, z brązowym narysem z plamek. Jaja są zielonkawe, gąsienica przechodząca dwa stadia jest bez odnóży, nieco spłaszczona, szara, do 6 mm długości, poczwarka zielonkawa dochodzi do 4 mm. Rozwój obejmuje trzy pokolenia w ciągu roku. Formy zimujące stanowią dorosłe osobniki, które wylatują wiosną podczas kwitnienia drzew i składają jaja na liściach, gdzie gąsienice przebywają w trzykrotnie zmienianych wylinkach, po czym opuszczają się na niciach na dolne liście tworząc kokon z poczwarką. Motyle powstają w czerwcu i lipcu, a trzecia generacja w październiku. Opryskiwać należy w lipcu, niszcząc gąsienice drugiego pokolenia.
Niestrzęp głogowiec (Aporia crataegi) to motyl dzienny z rodziny bielinkowatych (Pieridae) o białych skrzydłach, z zaznaczonymi czarnymi żyłkami, przebywa na drzewach owocowych, a także na głogu i tarninie. Gąsienice są przyczepione nićmi oprzędzy w zaschniętych liściach. Skrzydła są duże, dochodzą do 4 cm, jaja żółte z żeberkowaniem, składane są w zespołach na górnej powierzchni liścia (150 jaj). Gąsienice długości 3 cm są czarne z brązowymi pasami i owłosieniem, a poczwarki żółte z czarnym kropkowaniem, zawieszone na gałęziach. Zachodzi jedno pokolenie, formami zimującymi są gąsienice trzeciego stadium w gniazdach, usytuowanych gromadnie, które odżywają wiosną i ulegają metamorfozie latem. Należy opryskiwać wczesną wiosną oraz niszczyć zimowe gąsienice w kokonach.
Kuprówka rudnica (Euproctis chrysorrhoea) z rodziny brudnicowatych (Lymantriidae) jest szkodnikiem drzew liściastych w tym owocowych. Gąsienice zimują w gniazdach z liści i oprzędzy, wiosną oblegają pąki, kwiaty i liście. Skrzydła są białe z czarnym narysem na końcu odwłoka-rudawe owłosienie. Jaja kuliste beżowe są zebrane w skupieniach, oblepione włoskami samicy. Czarne gąsienice posiadają biało-czerwony deseń i dwie brodawki oraz są pokryte włosami. Szara poczwarka tkwi w kokonie. Należy niszczyć gniazda z gąsienicami w czasie rozchodzenia się pąków.
Obecność szkodników wpływa na funkcjonowanie roślin np. na proces oddychania, fotosyntezy, co wiąże ochronę roślin z ekologią pasożytów. Stopień liczebności szkodliwych owadów decyduje o jakości życia organizmu roślinnego. Aby przewidzieć wiosenny stan zagrożenia szkodnikiem musimy obserwować zimowe warunki pogodowe: anomalie temperatury, zakres wilgotności powietrza i gleby, które mają wpływ na ich śmiertelność. Czynniki klimatyczne oddziaływują na sposób użycia środków chemicznych i ich skuteczność. Nowoczesne środki ochrony roślin nie zabijają, lecz unieszkodliwiają szkodniki np. repelenty, antyfidanty, atraktanty, także feromony. Ważne są zabiegi mechaniczne w sadach np. przycinanie zainfekowanych gałęzi, usuwanie oprzędów. Większe prześwietlenie korony dostarcza słońca gałęziom, ogranicza rozwój patogenów, zwiększa przewiewność i działanie środka chemicznego.
Komentarze